جراحی پیوند منیسک
دکتر سیدکاظم چابک – متخصص ارتوپدی، فلوشیپ جراحی زانو، آرتروسکوپی و آسیب های ورزشی
منیسک ها بالشتک هایی به شکل «C» هستند که داخل زانو قرار گرفته اند و بافت آن ها شبیه بافت غضروف است. در صورتی که منیسک به شدت آسیب ببیند، به طوری که قابل ترمیم نباشد، بالاجبار باید بخشی یا گاهی تمام آن را از زانو خارج کنیم که متعاقب آن، زانو دچار درد و سائیدگی خواهد شد.
در افراد مسن راه درمان درد زانو و ساییدگی، تعویض مفصل زانو می باشد، اما افراد فعال و جوان تر از ۵۵ سال ممکن است امکان انجام عمل جراحی پیوند منیسک را جهت جلوگیری از سائیدگی و درد داشته باشند. جراحی پیوند منیسک ممکن است برای همه افراد سودمند نباشد. اگر زانوی فردی دچار سائیدگی شده باشد، پیوند منیسک ممکن است سودمند نباشد، ولی انجام این جراحی برای نامزدهای مناسب می تواند به طور قابل توجهی درد را بهبود بخشد.
آناتومی و فیزیولوژی منیسک
مفصل زانو از سه استخوان ران، ساق و کشکک به وجود آمده است که سطوح مفصلی و انتهایی آن ها که با غضروف پوشیده شده است، موجب حرکت روان مفصل و خم و راست کردن ساق می شود. دو قطعهء گوه ای شکل از جنس غضروف (منیسک ها) به عنوان جذب کنندهء نیرو بین دو انتهای استخوان و ران ( مفصل زانو) قرار دارند. در هر زانو دو منیسک وجود دارد یکی در قسمت داخلی سطح مفصلی و دیگری در قسمت خارجی سطح مفصلی. این منیسک ها وظایف دیگری از قبیل ثبات بخشیدن به مفصل، افزایش سطح تماس دو سطح مفصل و در نتیجه کم شدن فشار روی سطح مفصل، توزیع مناسب تر مایع مفصلی و متعاقب آن تغذیه مناسب غضروف مفصل را به عهده دارند.
منیسک داخلی و خارجی زانو
آماده سازی آلوگرافت
مینیسک سالم از افرادی که دچار مرگ مغزی شده اند برداشته می شود و طی فرآیندی از نظر جلوگیری از انتقال بیماری ها مورد بررسی های متعدد قرار می گیرد و از لحاظ عفونت نمونه برداری و کشت داده می شود و پس از اطمینان کامل از عدم وجود بیماری و عفونت منجمد می گردد و در دمای ۸۰- درجه سانتیگراد نگهداری شده و آماد ه استفاده می باشد که این بافت آماده شده را آلوگرافت می گویند.
با توجه به بررسی های انجام شده از شخص اهدا کنندهء منیسک و انجام آزمایش هایی به منظور بررسی بیماری ایدز، هپاتیت و بیماری های عفونی و نظارت مداوم سازمان های دارو و غذای هر کشور، استفاده از آلوگرافت منیسک تقریبا بدون خطر می باشد.
شرایط لازم برای پیوند منیسک
با توجه به گذشت چند دهه از پیوند منیسک، هنوز این عمل جراحی به طور شایع انجام نمی شود، که علت عمدهء آن محدود بودن افراد واجد شرایط برای گرفتن پیوند منیسک می باشد. شرایط لازم برای پیوند منیسک عبارتند از:
• سن کمتر از ۵۵ سال و فعال بودن فرد
• وجود درد در زانو هنگام فعالیت
• عدم وجود ساییدگی پیشرفته زانو
• ثبات کامل مفصل زانو از نظر رباط ها
• طبیعی بودن محورهای اندام تحتانی (عدم وجود انحراف زانو به شکل پرانتزی یا ضربدری)
• عدم چاقی مفرط (MBI کمتر از ۳۰)
• نداشتن محدودیت حرکت زانو
• نداشتن سابقه عفونت مفصل زانو که منجر به فیبروز در مفصل شده باشد
• ثبات روحی، روانی فرد و همکاری جهت انجام برنامه های توانبخشی بعد از عمل جراحی
روش جراحی
عمل جراحی پیوند منیسک معمولا به روش آرتروسکوپی در بیمارستان انجام می شود.
آرتروسکوپی زانو یکی از شایع ترین اعمال جراحی است که در آن از طریق یک شکاف کوچک، دوربین کوچکی به داخل زانو فرستاده شده و تصویر فضای داخل زانو در مانیتور نمایش داده می شود، ابزارهای جراحی مخصوص از طریق شکاف کوچک دیگری وارد زانو می شوند.
در عمل پیوند منیسک به دلیل حجم منیسک پیوندی که باید داخل مفصل کار گذاشته شود، شکاف ها کمی بزرگتر از آرتروسکوپی معمولی بوده و گا هی ممکن است، شکاف های متعدد ایجاد شود.
تصویر آرتروسکوپی نشان دهنده پارگی منیسک
مشکلات ناشی از جراحی پیوند منیسک
در مجموع مشکلات جراحی منیسک چندان زیاد نیست، ولی شایع ترین این مشکلات عبارتند از:
• محدودیت حرکت زانو
• عدم ترمیم کامل منیسک پیوندی
• نیاز به جراحی مجدد
• پارگی مجدد منیسک پیوندی
مشکلات با شیوع کمتر عبارتند از:
خونریزی، عفونت و آسیب عروقی و عصبی ناحیه زانو
خطر انتقال عفونت از فرد اهدا کنندهء منیسک به فرد گیرنده کم است، اما در موارد اندکی مشاهده شده است.
توانبخشی پس از عمل پیوند منیسک
لازم است به مدت ۴ تا ۶ هفته از زانوبند استفاده شود و راه رفتن با استفاده از عصای زیر بغل باشد. فیزیوتراپی به منظور کاهش درد و تورم، پس از یک هفته آغاز می شود و تمرینات مخصوص جهت انعطاف پذیری و حرکت زانو و بازگرداندن قدرت ماهیچه تا ماه دوم ادامه می یابد، که همکاری بیمار در این مرحله ضروری است.
جراحی پیوند منیسک
بازگشت به زندگی روزانه
بازگشت به فعالیت های روزانه معمولا بعد از هفتهء سوم آغاز می شود، لیکن افرادی که دارای مشاغل با فعالیت فیزیکی زیاد می باشند، بعد از ۲ تا ۳ ماه می توانند به کار خود بازگردند و باید طی این مدت تحت تمرینات توانبخشی باشند.
بازگشت به کار و ورزش با توجه به نوع فعالیت باید با نظر پزشک جراح باشد، سرانجام فعالیت آزاد ورزشی و کاری معمولا ۶ تا ۱۲ ماه بعد از جراحی امکان پذیر است.
نتیجهء حاصل از عمل جراحی پیوند منیسک به عوامل زیر بستگی دارد:
• شرایط زانو در زمان جراحی (وجود یا عدم وجود ضایعات جانبی و ساییدگی)
• انتخاب دقیق و صحیح منیسک پیوندی از نظر اندازه (دقت در اندازه گیری)
• تکنیک جراحی انجام پیوند
• انجام برنامه های توانبخشی مناسب و کافی
در مطالعات مختلف بین ۲۰ تا ۵۰ درصد اعمال جراحی پیوند منیسک طی ۱۰ سال دچار مشکل شده اند و نیاز به عمل جراحی مجدد پیدا کرده اند. در مجموع نتایج پیوند مینیسک خارجی بهتر از پیوند منیسک داخلی می باشد.
نکته آخر
عمل جراحی پیوند منیسک گرچه می تواند سودمند باشد، اما برای هر بیماری نمی تواند گزینهء مناسبی باشد. در مورد بیمارانی که به طور دقیق و صحیح انتخاب شوند و بتوان منیسک با اندازه مناسب را بدست آورد، این پیوند می تواند به طور قابل توجهی برای بیمار مفید باشد.
